lundi 30 novembre 2009

Matiéu Lacroix : PAURO MARTINO !

.

Arrière-petit d'une "Gueule Rouge" (mineur de Bauxite) qui faillit périr sous un éboulement, cette poésie me touche.

Cette "PAURO MARTINO" est un concentrée de fatalisme, de résignation. L'humain face à la force de la nature, l'humain est soumis au ventre de la terre, à la mort. Un autre grand "méridional", l'aixois E. Zola dépeint la fresque universelle que fut Germinal.
La posture de Matiéu Lacroix est bien différente, la simplicité du faible qui se soumet & pleure sur son sort!
Un texte déjà en parti publié, je vous le donne dans la totalité de son épopée tragique : drame grec !

Le recueil de Matiéu Lacroix fut publier il y a 100 ans avec en préface des considérations de F Mistral & d'Arnavielle !


0+0+0+0+0+0+0

Marsyas2 a dépassé le nombre de 5000 visites avec plus de 10.000 pages consultées. Ce résultat est l'oeuvre de tous ceux qui y ont contribué dans le temps, au delà des textes, c'est la langue et l'esprit des différents pays d'Oc que nous avons pu traverser, mais aussi du monde Latin dans toutes ses différences, & ce, dans ces 9 derniers mois.
La gestation étant finie, nous allons continuer dans cet esprit pour faire triompher les valeurs de la poésie & pour que la lumière éclaire les hommes....

En décembre nous donnerons plus de place au Languedoc & à la Provence...



0+0+0+0+0+0+0



E. Zola

PAURO MARTINO!

Es bon mati, Martin s'aigrejo :
Sa modo es de dire un pater ;
Quand l'aubo lusento pounchejo,
Lou mando au ciel, au Dieu que sert.

Cade jour es la mémo causo :
Autant-lèu coumo s'es vesti,
S'aginouio sus uno lauso,
Veto, prègo, apensamenti...

Vai pas à soun obro sans saupre
Counio soun sous efantounets ;
Dins-lus très gourjetos fai caupre,
Douçamen, quauques poutounets.

Mes lou dame jour de sa vido,
En passant la porto, ausiguè
Parla sa fenno entre-dourmido ;
Vejaici çô que li digue :

— « De-que fas allai ? parlo, digo ?
Sarro-te, vène aici, moun sou !
Bailo-me ta maneto amigo,
Ferme rassegura, qu'ai pòu...

Touto aquesto niuè, soui estado
Dins lous embouls, dins lous tracas ;
Dinc un sounge m'ère afairado,
Sans t'avedre tus per soûlas !» —

Sou li dis alor soun Ursulo,
Sa fenno, sa douço mita :
— « Soui sufouscado , moun cor brulo,
Dau pantai que te vau counta...

Me soui trouvado dins la mino,
Amantoulado per lou fiò ;
T'ai cerca dins l'escuresino,
Martin, iéu t'ai pas vist en liò !

Martin, perqu'ansindo te nome,
Anes pas travaia, crei-me ;
As très efants, m'as iéu, siès orne,
Rèsto aici ; per iuèi pauso-te !

Soui seguro que quicon d'orre
Arrivara, mémo ounte vas...
Cregnisse que quaucus demore
Escnimacha souto un lausas !...

Quand soui coumo acô, que pantaise,
Tramble, moun sang se viro, ai pou ;
Dins moun liè soui pas à moun aise,
Moun cor e moun amo fan dòu !

Lou sounge que vène de faire
Me destrassouno, à iéu soui plus....
Ai vist per lou fiò rambaiaire
Vira tout dessouto-dessus !

Las minos se soun fendasclados,
Lous rocs se soun destrantaiats,
Las descentos se soun negados,
Lous èrs michants esparpaiats....

Quante sabat! puante fracage!
Qualité orre e triste mescladis !
Dau plan s'es coupa lou courdage,
La plaço es pas qu'un chapladis !

l'a de charris uno cranteno
Capoulats eu milo moussèls;
La pu grosso pèco es à peno ,
Coumo lou found das canastèls.

De la Phiouso ai vist lou serre
Davaus mous ièls cambalouta,
Das minos lou cami de ferre
De found en cimo derraba.

Lou gaz, qu'en boutant espavento,
Dau ravin a gagna lou pous;
A sounleva pièi la charpente
En l'èr, coumo un mouchou de pous !...

De la mino a toumba la vouto
Au pèd d'un lourd escrasamen ;
Lous carbouniès i'èrou dessouto,
Estoufats dins l'encoumbramen...

Soun coupats per lou miè, lous éuses
Que portou lous trucs esberlats :
Se soun clenats coumo lous féuses
Dessouto l'aguialas gimblats.

Ai vist permena la flamado
Que fai, quand partis, lou grisou,
E touto la mino atubado,
E d'omes toumbats d'abausou.

Ai vist la toufo espessesido,
Fumouso, escuro coumo un cros,
Dins uno galariè remplido
De minurs brulats jusqu'as os;

Ai vist sourti sus de civièiros
De gents blassats, morts, rabinats,
Machugats per de lourdos pèiros,
Aplatits, escrapouchinats !...

Laisso-me fini de te dire
Ce qu'ai sus moun cor de pu grèu. ..
Vos hou saupre encaro ? es be pire :
T'ai vist resta sus lou carrèu !

Ai vist coumo uno fourniguièiro
D'efants, de fennos coumo iéu
A ginouls dins la grand carrièiro,
Las mans jounchos pregavou Dieu!

Ai pòu que quicon se coumpligue
De moun pantai enfurouna,
Ai pou que lou grisou partigue
E que te portou rabina!...

S'un délit se desarrapavo
De quauques roucas suspenduts,
S'en s'abausounant t'arrapavo,
Te tuariè, sarian perduts !...


Coups de grisou fin XIX ème


Crei-me, Martin, pauso-te, bouto ;
Per iuèi rèsto aici dins l'oustau;
Cregne que t'atrovou dessouto
Quauque traite lausas brutau!... »

— « Oh ! la nèscio ! » Martin sou crido,
As tort s'as fe dins toun pantai ;
Es à Dieu que devèn la vido,
El nous la lèvo quand li plai !

Nous delaissara pas, ma mio,
Saves que nous aimo, moun sang!
Sap qu'ai dous garçous, uno fiho,
Que soui soûl per gagna de pan !

Qu'acò te fague pas malauto,
Risque pas res, soui prudent, iéu;
Laisso-me faire sus ta gauto
Un poutou per marco d'adiéù !

Anen, m'envau, rènd-te countento:
Parte, tranquiliso-te dounc ;
Fenis, m'amour, d'èstre doulento,
Per iéu prègo aquel d'ailamount !... »

S'envai, pren sas picos pounchudos,
Soun jo de mino, soun cabas,
Soun lum, sas dos piolos taiudos ;
Laisse quaucus dins l'embarras.

Laisse sa fenno, pechairasso !
Que lou vòu reteno en souscant;
Per sa camiso lou tirasso...
L'estofo li rèsto à la man!

Lou paure, vers la mort camino,
La porto, sans hou saupre, as dents;
L'encafourno emb'el dins la mino,
Jusqu'à l'ouro das acidents.

Aviè laissa dins sa liechoto
Très efantounets, e l'ainat
Sousco, plouro, sa voués sanglote,
Aissejo, a pou, pot pas parla.

Sa maire, de lou veire ansindo,
Counouis que devigno quicon ;
A la grumo à l'iuèl, grosso e lindo
Coumo l'aigueto d'uno font.

— « Vos-ti béure ? auras ta cougourlo ;
Soupères pas ièr : as famet ?
Aqui de biscuits, manjo e chourlo...
Vos quicon mai, digo-z-hou-me ?

Vos-ti tas poulidos jougaios,
Toun tambour, toun chival de bos,
Toun pantin, toun fouit, tas crincaios?
— «Nou! » li dis. — «Eh! be, de-que vos?»

— « Vole que me prengues, ma maire,
Que me mettes dins toun liechou,
Que me digues ounte es moun paire;
Vole i'ana faire un poutou. »

— « Voste paire es parti, pechaire !
Per per vous gagna de panounet ;
Es tant brave, es tant travaiaire,
Aimo tant sous efantounets !

Vai pas barrounla las gargotos
Nimai lous oustalas de jos ;
Aici dedins fai sas ribotos
Embé sa fenno e sous pichots.

Aimo surtout, lous jours de pago,
Quand vèn de tira sous soulets,
De larda 'mbé sa longo drago
De tems en tems quauques poulets.

Vous canto foço cansounetos :
Las das minurs vous fai ausi ;
Vous devoro de sas poutetos ;
Aves un paire benesi !

Mous étants, quand vèn lou dimenche,
De vous espincha manjo e béu :
Vous pimpo e mémo pren la penche
E desembouio voste peu.

Dos fes per an fai lou service
Que déu faire un bon catouli :
Coumùnio, après lou sacrifice
Nous porto un no de pan béni.

Emb' el soui coumo uno barouno,
Urouso, m'aimo que noun sai ;
M'encrese tant, dins ma baitouno,
Qu'uno rùino dins soun palais.

Preguen, mous efantous, pecaire !
luèi, soui laguiado, ai pou per el ;
Preguen Dieu per que voste paire
Torne lèu veire lou sourel.

Metès-vous sus aquelo garbo,
D'à ginouls, pregas embé iéu.
Nosto patrouno Santo-Barbo,
Qu'es tant escoutado de Dieu.

Se nous àdus voste paireto,
San e gaiard, proumete, iuèi,
Uno poulido denteleto
A la bono Maire-dau-Pièi.

Anarai en pèlerinage,
En devouciéu, d'amount, d'aval ;
Presentarai un côuquihage
A Nosto-Damo-de-Laval.

— Vierge, reino das anjounellos,
Se moun pantai s'esplico pa,
Dins nosto glèiso as dos capellos,
Quatre cierges tarai flamba !

— Dieu, préservas ma mitadouno,
L'ome, l'aubre de moun oustau;
Anarai prega la Madouno,
Tèsto nuso, pèses dcscaus !

Davalantan, me lou menerou
Emd'un de sous brasses desfa ;
L'an passa, me lou sourtiguèrou
Quasi de la mino estoufa !...

Ah ! quand aquel marinas boufo,
Coumo un foulet lou fiò partis,
Lou grisou quialo e pièi la toufo
Dins la mino s'espesesis...

Preguen , mous efantous , pecaire !
Davans la crous encaro un cop ;
Dieu qu'es tant bo, de voste paire
Aliuenchara lou mourtal cop!... »

A la page la pu proumièiro,
La pauro , coumtavo end'au det
De paga soun elevandièiro,
D'abiha lou pu manidet,

L'efant qu'èro dins sa bressolo
Nascu i'aviè pas que dous mes...
Soun orne, qu'èro au found dau polo ,
La fourcè de coumta dos tes.

Au found dau pole, as carbounièiros,
Dins l'enfernas que fai escor...
— « De-qu'ausisse per las carrièros ?...
De vouès que me trencou lou cor...

Sou digue la pauro Martino.
Un orne s'es fa mau, moun Dieu !
Se s'en sort un, iuèi, de la mino,
Es un asard s'espas lou miéu...!

A la Grand-Baumo tout s'acousso:
De-qu'es tout aquel revoulun ?
Tout se pousso, tout se repousso,
Lou pople es espés coumo un fum...»

Per i'ana filo coumo l'auro ;
De liuen fai ausi soun ploura...
Dous esprès li van dire : — « Pauro ! ,
Vous pregan de vous revira.

Fau tourna dins vosto cambreto :
Venès, i'anaren toutes très,
E la veritat touto neto,
Fenno, per nautres la sauprés.

Contro lou carbou que fai vouto
Martin massavo sous cougnets,
Quand uno maudichasso mouto
l'a desnougaia lous pougnets. »

Elo es pas pigro per respondre :
— « Moun orne a mai de mau qu'acô ;
Vese que m'hou voulès rescondre...
Ancn ! aura resta, sus cop !...»

Intro, crido à Dieu, se tourmento,
Pai pinchou deper soun trapou :
— « Malur! » sou-crido la doulento,
«Ai! me l'adusou... vesès-lou!

Sous quatre mihous camarados
Lou portou, marchou douçamen...
A belèu las cambos coupados,
Es sai-que à soun darriè moumen!...

La foulo qu'entendièi toutaro,
Pren l'avanço, vèn à l'oustau;
Pièi cridavo, dis parés aro,
Tout rèsto mut, tout rèsto siau... »

L'acès la pren, sa car trémolo,
S'estavanis, s'atrovo mau;
Reven, crido coumo uno folo:
— « Moun orne es-ti mort ou malaut?... »

— « Es esta susprés per la toufo, »
Li disou per la counsoula,
« E lou fié grisou que refoufo
L'a pas mai qu'un pauquet brûla. »

—-«Es mort, e m'hou voulès pas dire!...
Vous prègue, per l'amour de Dieu !
Me fases soufri lou martire...
Digas-me s'es mort ou s'es viéu !...

Ausisse dinda 'no campano :
Sono un clas... De quau ?... Santo Crous
Laissas-me rebounda la vano
Qu'acato moun ome sannous !... »

Se graufigno, se descagnoto,
Se derrabo soun pèu bloundin ;
S'encourris dessus sa lièchoto,
Vòu poutouneja soun Martin.

Parents, amis, vesi, vesino,
Res pot pas amaisa sous crids :
— « Anen ! » li disou, « vai, Martino,
Laisso toun orne que dourmis ! »

Mes la fenno, qu'à lou cor tendre,
Vou saupre se soun orne dor;
I'an be di, per li faire entendre...
Lou desacato...— « Ai ! Dieu ! es mort !.. »


La mort!?

.

dimanche 29 novembre 2009

Présentation par Peireto Berengier : Correspondance Louisa Paulin - Antonin Perbosc


Correspondance
Louisa Paulin - Antonin Perbosc



I’a de jour urous que lou fatour vous adus un pau mai que de reclamo ! Es ansin, qu’un bèu matin arribè un poulit libre de 280 pajo, clafi de courrespoundènci coume soun titre lou dis mai peréu de poulit pouèmo.

Antounin Perbosc : un pouèto que couneissèn gaire en Prouvènço mai au mens lou noum. Louisa Paulin, meme soun noum es quàsi descouneigu en Prouvènço. Dóumage ! Vaqui dous mèstre d’escolo, tóuti dous amourous de sa lengo, tóuti dous pouèto, que se veguèron jamai, mai… s’escriguèron e s’amèron. Un amour de liuen : “Antounin Rudel” e “Louisa, princesso de Tripòli”…

Antounin Perbosc, lou pouète carcinòu, que fasié partido de la jurado de l’Acadèmi di Jo Flourau de Toulouso remarquè un pouèmo de Louisa. La courrespoundènci coumencè.

Louisa, jouino mestresso d’escolo dins lou Lemousin, uno grosso malautié que ié farié d’à cha pau perdre la visto e li mouvamen, l’óubliguè de rintra au siéu, à Riaumount proche d’Albi. Escrivié en francés tant coume en Lengo-nostro qu’èro pèr elo « la lengo memo de la Pouësìo ».

Dins sa courrespoudènci, escambiavon de vers que legissèn emé plasé. Mai li letro soun tambèn d’un grand interès pèr l’istòri e la vido vidanto de la proumiero mita dóu siècle XX, ente 1937 e 1944, que sièr de telo de founs à-n-aquelo douço amista. Aquelo vido es facho de Felibrige,... mai peréu de guerro, d’óucupacioun. Retrouban dins aquéli letro li famiho lis ami, li felibre, lis escrivan. E pièi d’à cha pau la malautié de mai en mai pesanto, lou baumo qu’es pèr Louisa li letro d’Antounin. « Je n’ai qu’un amour, la beauté » escriéu. Mai amourouso de bèuta e de pouësìo vèn lèu amourouso dóu pouèto jamai vist. Li letro soun un escàmbi d’amo e d’èime, uno vertadiero coumunioun esperitalo.

Es à Jòrdi Blanc que devèn la publicacioun, l’introuducioun e la presentacioun, d’aquéu doucumen inedi, riche de sentimen, d’infourmacioun istourico o literàri, riche d’emoucioun. L’establimen dóu tèste se i’èron groupa Marìo Laffranque e Gui Sengès. Lis edicioun Vent Terral nous fan un bèu presènt en lou metènt à soun cartabèu.


Peireto Berengier

samedi 28 novembre 2009

Lou paire J. Labouderie : LOU LIBRE DE RUTH en patois ouvérgnat SOUBRE L’OURIDZINAHR HÉBREU

.

Commentaires sur le Livre de Ruth (en français & en cliquant ici)


Ruth
par G Doré



LOU LIBRE DE RUTH

en patois ouvérgnat

SOUBRE L’OURIDZINAHR HÉBREU
(per lou paire J. Labouderie, à Sant-Flour)



Tzapitre 1

1. Děr téns děi dzudzes d’Israël, diaguét éna grondā faminā dién tout lou païs d’Ephrata, én hómě sourtiguét de Bethlém de Dzuda, ambě sa fénnā é sěi dous garçous, per voudiadza dién la campognā de Mouab.
2. Aquel home s’apelave Elimelech, sa fénna Nouémi, soun eina Mahlon, é soun cadér Chelion: s’enanérou toutgis ensémble tzas lei Mouabitās, é y demourérou.
3. Elimelech mouriguét: Nouémi é sěi garçous se ratirérou pas.
4. Au countraire, se maridérou a douos fénnas Mouabitās, que s’apelavou Orpha é Ruth. Lour mariadje durèt préz de detze ons.
5. Ar tza d’aquer téns, Mahlon é Chelion mouriguérou, la vèva Nouémi
demourét ambě sei douoi nòras.
6. Tardet pas a tita lou païs de Mouab per retourna dién lou siéou, perço que dy aviou dit que lou bon dieou di aviót ramena l'aboundòncia.
7. Partiguet d’ati ambé sei nòras, é se boutét en tzami per soun païs.
8. Tout d’én cop Nouémi diguet a sěi nòras: anà vous én, tourna tzascunā a l’oustahr de vòstā maire é que lou bon dieou vous tratě coumā zavéz trata lei děfuns é coumā m'avez tratadā.
9. Que vous accórde de trouba lou rěpaou tzascunā ambě soun hóme. Ati dessoubre las émbrassét. Adóncā se boutérou a ploura e a brama.
10. E dy diguérou que voudiou l’accoumpagna dién soun païs.
11. Nouémi lour diguét : ana vous én, pra qué věndrias a ma coumpagno ? Sabés que n’éi plus de garçous pěr voui douna.
12. Ana vous én, sou trop vèilhā pěr n’agure; é quan sario grossā d’aneuï, ou mémā accoutzadā,
13. voudrias espěita que mous efóns fouguessou gròns ? Poudrias demoura vèvās ? Sias assěguradās, que la pě grònda pénā que me fastgeā la courèlā děr bon dieou, es a caouzā de vahrtrās.
14. — Se boutérou ënquèrā a ploura é a brama; faguét sous aducias a Orpha, que partiguét; Ruth děmourét am’ zélā.
15. — Nouémi diguét a Ruth: vëzés que vostà bêla sohrrě es partidā për ana dién soun oustahr, fazé coum' élā, tourna tzas vostgis paréns.
16. Ruth respoundeguét: me preissassias pas de vous tita é de m’ěntourna: d’acón d’anaris * (* = decont anarés) vous sěgréi, é dzěiréi oun dzěiris: vosta familhā es ma familhā, vóstě dieou es moun dieou.
17. Mouriréi oun mouriris, saréi ěntarradā ar coustat dě vous: n’y o que la mort quě năi sěparě.
18. Quand Nouémi věguét quě sa nòrā s’ěntěstavě e s’afourtiot, n’yn parlét pas d'avantadgě.
19. S’enanérou toutei douos, é pringuérou lou tzami de Bethlém; lour arrěibada faguét un grón tanpadge, tout lou moundě demandave s’acou zèrā Nouémi ?
20. Zélā lour diguét : m’apelassias plus Nouémi, apela me Mara (=amara), pěrço que lou bón dieou m’o ramplidā d’amarteumā.
21. Me sou ěnanadā tzardzadā, rěvěně tótā bouéidā: pra qué m’apelarias Nouémi (= dóhrçă) ? Lou bón dieou m’o ben aflědzadā, é m’o faït bércop de mahr.
22. Nouémi é sa nòra Ruth arribérou a Bethlém děr téns quě couminquavou a medre lous éurdis.

Tzapitre II

1. Nouémi aviót én couji dě děfun soun hóme Elimeléch, que s’apelave Boz et quě zèrā ritge.
2. Ruth diguét a Nouémi : anaréi dién lous tzóns pěr énglěina, é bělieou děsplěiréi a děgus ; Nouémi rěspounděguét : nòra, ana.
3. Věnguét, éngleinet dardiéz lěi měissounaires, é cou sě troubét lou tzón de Bóz, lou couji dě soun bér-paire.
4. Paou dě téns apréz Bóz arribét é diguét ěi měissounaires : dieou vous adjeude ; eistchis rěspounděguérou : que dieou vous assiste.
5. Bóz diguét ar měistre měissounaire : qu’es aquéla dzouina fénnā ?
6. Zěr rěspounděguét : cou-zěz la dzouinā Mouabite quě zěs věngudā ambe Nouémi.
7. Nous o prědza de la lěissa énglěina dién lou tzon; ěs ěissi děspeuï lou mati, san tita un moumént, que countinin.
8. Bóz diguét a Ruth : ěntěndéz ou, ma fělhā, n’anassias pas dién d’ahrtchis tzóns pěr énglěina, restat ěissi, énglěinaris ambě mas fělhăs.
9. Segué lous ěndrits měduts : děgus vous farót d’afrón, lous ordres sou dounas, quand zourěis sě, anat a la toupinā, bubé coumā lous artchis.
10. — Ruth faguét unā gronda raběnetchā dzeusqu’a terra, é diguét a Bóz : coumā zavéz pougu me connusse per coujinā, san m’agure vistā.
11. — Bóz rěspounděguét, sabe tout ço que zavéz faït per vostā bêla-maïre, é que zavéz tita païre et maïre, per věni diéns un païs ěstrandgé.
12. — Que dieou voui ronde lou bě que zavés faït, que voui racounpénse pěr que zavéz tzartza a vous claoure sous sas ahrās.
13. — Ruth diguét : tzahr bě que z’astze trouba grachā davón vous pěr-quě z’aguessiaz děgna me counsouhra, dïou que sou pas digna d’éstrě děr nombre de vostās sěrvéntās.
14. — Bóz rěspounděguét : a l'hórā děi repas, aprustza vous, mandzaam’ tout lou moundě, treimpa vóstě po dién lou vinaïgre; zélā s’assětét donc ar cousta děi meissounaïres; Bóz dy donnét de coufinadā tahramént quě něn mandzét soun sour é něn lěissét da resta.
15 – Se lěvet pěr englěina. Adónca Bóz diguet a soui měrcěnaires : lěissa l’ěnglěina ěntrě lěi dzèrbās, sans dy faire de penā.
16 – Quand liaris, lěissa tout ěsprés quahrquās ěspidzās, pěr quě las amassě.
17 – Englěinet dzeusqu’ar vèspre, e scouděguet sas ěnglinās, quě dy faguèrou tris bouissers d’éurdi.
18 – Lous impourtet à la vila, lěi dounet a sa bèlā-maire, ambě ço que zaviót leissat da restā de soun ěsparti.
19 – Nouemi dy diguet : ound’ avéz englěina ? Qu’aquěr que vous o fait dě bě siót běni. La nòrā countet a sa bèlā-maire ço quě s’èrā passa, e diguet qu’aquel homě s’apelavo Bóz.
20 – Nouemi diguet a sa nòrā : que lou bón dieou lou běnějisse, pěs quě s’ěs moustra coumpatissón ambě lei vivóns e lei mórs ; diguet tout d’abòrd, aquěl homě zěs nóste parent.
21 – Ruth adjustet : m’o rěcoumandat ěnquèrā dě veni dzeusqu’à la fi dě la měissou.
22 – Nouemi diguet a sa nòrā : sou běn aise qu’anassias ambě las fělhās d’aquěl hómě, děgus poudrót vous faire afrónt.
23 – S’atatzet dónc a las fělhas de Bóz, e atzabet ambě zelās la měissou daz éurdis e děi blats.


TZAPITRE IV

1 – Bóz mountet à la porto e s’assětet. Tout d’én cop, vinguet à passa lou couji que zaviot dit Bóz. Lou sounet e ly diguet : věné e assěta vous ; zěr vinguet e s’assětet.
2 – Faguet aprustza dètze das pě vièrs de la vila, é lour diguet : assěta vous, é s’assětèrou.
3 – Adónca parlet ar couji : Nouémi que zěs vingudā děr païs dě Mouab, vohrt vendre énā partidā děr tson de nóste couji Elimelech.
4 – Ei vougu vous ěn parla davón toutgis. Se vouhrez lou croumpa, couma couji, croumpa lou, se vouhrez pas, dizé bou, dïou sabrei ço que zèi à faire. N’y o pas d’ahrtgis coujis quě vous e dïou ; zěr rěspounděguet : lou croumparèi.
5 – Quand zouris croumpa lou tzon de Nouemi, sou diguet Boz, vous tsaròt ěspouza la vèva děr defun, pěr que soun noum děmore, ambě soun hěiritadge.
6 – Dïou voui cede moun drit, rěspounděguet l’ahrte. Lěissarèi pas toumba ma parenta, espouza lo, dïou dy counséntě, poudéz faire a ma plaço.
7 – Cou zera éna veilha cousteuma de la loi d’Israel éntre coujis, quě sě l’un cědavo soun drit a l’ahrte, pěr quě l’acte fouguèsse bó, aquěr quě cědavo, tirèsse soun esclop ou soun soulié, e lou dounèsse à soun couji ; n’y aviot pas d’ahrte mouyen pěr assěgura e per sartifia la cěssiou.
8 – Lou couji diguet à Boz : atzata pěr vous, e tiret soun soulié (sa sabata).
9 – Boz diguet ei viers e à la poupulaça ; sez temon que zei atzata tout so qu’avio Elimelech, e que zera passat à sous efons Mahlon e Chelion, de la mó de Nouemi.
10 – E que espouse Ruth, la Mouabita, vèva de Mahlon, perque soun noum
demore ambe soun heiritadge. Sias temon aneuit.
11 _ Sen temons, respoundeguèrou toutgis : que lou bon Dieou vous accorde éna fenna couma Rachel e couma Lia que foundet Israel ; que siot lou moudèle d’Ephrata e l’esemple de Běthlèm.
12 –Que voste Oustahr siot couma l’Oustahr de Pharèz, que Thamar dounet à Dzuda, per lous efons que voui dounarot aquela dzouina fenna.
13 – Boz espouzet Ruth, qui tardet gaire à èstre grossa, per la gracha der bon Dieou, e à faire un garçou.
14 – Benejit siot lou noum der bon Dieou, diguèrou lei veginas à Nouemi, per que n’o pas permis que vosta familha perigusèsse, e que zo vougu que soun noum se counservesse diéns Israel.
15 – Per que zaguessias quahrquun que vous counsohre, e que siot lou bastour de vosta veilhessa, vous ez nascut un garçou de vosta nora que vous òma, e que vous vohrt mai que sept efons.
16 – Nouemi pringuet l’efon, lou boutet dién soun sen, e dy serviguet de nourrissa.
17 – Lei veginas de Nouemi se radzousiguèrou de la neissença de l’efon, e l’apelèrou Obed : fouguet paire d’Isaï, paire de David.
18 – Eissiot la dzeneraciou de Pharès : Pharès fouguet paire d’Esron.
19 – Esron d’Aram ; Aram d’Aminadab.
20 - Aminadab de Nahasson, Nahasson de Salmon.
21 – Salmon de Boz ; Boz d’Obed.
22 – Obed d’Isaï ; Isaï de David.


FI D’AR LIBRE DE RUTH


Aquel libre de l’epoco de la Restauraciou, avio l’ebrèu soubre la pagino d’esquèro, e l’auvirnhat de Chahrdās-Aigās Sant-Flour soubre la pagino de drèito.


Ceux qui s’appliquent à l'étude des langues orientales, et qui veulent connaître à fond le livre de Ruth, ne consulteront pas sans fruit le Cottegium Rabbinico-Biblicum de Jean Benoît II Carpzov, Leipzig, 1703, in- 4o qui contient le texte hébreu, avec une version littérale latine; le Targum ou paraphrase chaldaïque, avec sa version ; la grande et la petite Massore ; les Commentaires des Rabbins Salomon Jarchi, Aben Ezra, Aben Melech et Aben Dana, avec des versions et des notes très-amples de Carpzov sur tous ces points; ils pourront aussi consulter le Commentaire de Feu-Ardent sur le livre de Ruth, Paris, 1682, in-.8°; celui de Didace de Celada, Lyon, i65i, in- fol., et les autres ouvrages indiqués dans la Biographie universelle, art. Ruth.

J. LABOUDERIE, vicaire général d’Avignon, chanoine honoraire de Saint-Flour.

NOTES.
1° Le signe ˉ sur l'a, ā, lui donne un son qui participe de l’a et de l’e, semblable à celui de l’a final chez les Espagnols.
2° Le signe ˇ sur l’e, ě, le fait tenir de l’e muet et de l’i; l’e ainsi marqué, ě, n'est ni aussi ouvert que le premier, ni aussi aigu que le second. L’h devant l’r lui imprime une forte aspiration, comme dans le fl des Hébreux ou le j des Espagnols.


.

vendredi 27 novembre 2009

Armand Robin : An hent sakr - la routo sagrado (Extrait - bilingue Auvergnat - Breton)

.


Quai à Clichy
Signac

Présenté par alan Broc (félibre Auvergnat)

An hent sakr - la routo sagrado

« Acò’s una routo departomentalo, sounque una routo departomentalo, quauque vint kiloumetres que s’estirou coumo un riban entremié lou Bro- Fisel et lou Bro-Pourlet, que vai de Rostren al Gemene, à chaval soubre lou Morbihan e lei Costos d’Armor. A moun epoco, se sounabou inquèro lei Costos del Nord, fin que lou counselh generau trapèsso vergounho d’aquel noum, e faguèsso escampa lou nord maudit, que fazio fugi li touristos. Coumo acò’s mai jinte, l’Arvor, pas verai ? e mai authentique ? Amm acò l’Argoad o disparegut, e un escach de gents pensou que la Bretanho es pas qu’una seguido de costos, una costo batudo per la mar furiouso, bagajado sèns relàmbi per li paquets de mar que venou del relarg, coumo dis tant poulidomen lou libre de passejados. Tant mièl finalomen, que son tranquilles coumo acò.

Ma routo, se la pouden souna routo tant es estado mau faito, ammé soun quitran coumo ve, si traucs d’aigo, petassado mai de cent cops. Es incapablo d’èsse drèito soubre sounque cent metres. Diriat qu’uno equipo de cantouniers la tracèrou un dilun al mati, quand èrou pas inquèro rescoumbelits de lours dissate. Mès acò’s ma routo, ma routo sagrado, moun pelegrinatge à Roumo, ma Highway 61, moun chami de
Damasc. Escafi de moun esperit toùti li chamis de ferre, toutos lei routos rapidos del mounde. Vézi aquel riban soubre la mapo del centre-Bretanho coumo un troç de papier tùo-mouschos que i o dien lei fouganhos al dissus del platat de burre soubre la taugo.

Sèi passat soubre aquelo routo de centenaus e de milierats de cops, à bicicleto à l’epoco que soumiabi de veni un champioun, puèi en moubileto – una Peugeot 103, annado 1972, vous prègui – puèi i faguèri de pouce, cò’s dire que chaminabi de pè lou mai souvent quand aquéssi filhs de putos me leissabou à coustat de la routo, lou det levat de bados. Voulio pas mai èsse champioun de bicicleto, avio decidat de counsagra ma vido, ou un bèl troç almen, à la pouesìo. Coumo on es couioun à dès-o-sèt ons.

Acò’s nouvembre, ou mes di morts, lou dei visito à la familho. De cambajou e de macedònio, de vidèl ammé de coucos fregidos, de café amm una gouto d’alcol, abans de tira li crisantèmo del goufre de la veituro. Tout lou païs es coubèrt de nèblos; lei causo apareissou coumo soumiados. Chamini al mié de coulours jaune sourne e rouje
dardalhant, que sou religados per lou verd de l’èrbo. Moun paire me dis toujour de passa per Gourin, que la routo’s drèito almen, e se ganho de temp. Mès acò’s ma routo, Papau, e cò fai pas ris de ganha ou de perdre de temp. Countuniarèi de veni coumo èi coustumo de faire. Leissi la RN 164 per ana en direcciou de Rostrenn (per faire coumo li gents del païs, prounounciat Rochtreunn, vous prègui). Es alai qu’èri
anat al coulégi.... Rostrenn, trauc del quiòu d’un païs qu’es ja lou trauc del quiòu del mounde. Voulion toùti n’escapa al mai viste, e Armand Robin lou primier. Ero poueto e reviraire, nascut en 1912 à Kerfloh, paròquio de Plougernevel. Sa maire èro dóuço e trabalhairo, e soun paire un chi de trabalh, dur ammé guel-mèmo. Jamai se sario pas
parlat à Kampostal d’aquel escoulan, lou mai aluzerpit e lou mai celebre de nàutri, pamen. Eimabo lis anarchistos, vaqui perqué, e se sap pas gaire coumo èro mort dinc un coumissariat à Paris en 1961. Jamai n’en parlabou pas, mas legission si pouemos, estampats chas Gallimard, li legission d’escoundou coumo à de lhibres defenduts,
coumo à de flours del Mau. Ero tant freido la vilo de Rostrenn, qu’aun preferat barra l’estaciou meteò del Miniou.

De l’aute latz de Rostrenn, dous kiloumetres mai lonh soubre la routo de Gourin, arribo à mô ’squèro una routo pichouno que ve de la chanau. Etremié Nantos e Brèst, de sigur. Rambi la veituro soubre lou coustat. Primiero pauso. Una soulado de nèblo plano al dissus dis aigos negros, tant grosso qu’on vèi pas vers ounde vo l’aigo. Pas cap de persouno vivento, pas un quite chat. Un lioc desèrt que m’aganto e me cacho.

Seguissi la routo fin Bonen – se prounoùncio Bonène, coumo se dis Hélène. Acò’s pas coumo Rostrenen que se prounoùncio coumo Alain. Acò’s atau, anessiat pas me damanda perqué, i o tant de causos que sabi pas inquèro. Se traverso la pichouno paròquio sèns faire de bruch, ammé la pour de revilha li chis. Un aubérgi, tengut per
d’Angliches, una glèiso, coumo se dèu, e lou mounument di morts, à cimo un jial que chanto pas mai. Avet remarcat que li jials se sou taizats despuèi lountemp ?

Acò’s dien la fango de pr’eici que lou Skorf prend sa sourgo. Passan per la paròquio de Mellioneg, al cor de l’Argoad, un païs qu’on o doublidat. A uno epoco i avio cinq aubérgios. A uno epoco Glenmor demourabo dien lou maine del Poul. On lou vezio tout-cop, din sa veituro ou à bicicleto. Me fazio un pauc pour. Ammé soun troç de barbo esparfalhado, l’avio vist un jour quand me passejabi mô dien la mô ammé Corinne le Merdy soubre la routo de Lescoued Gouareg. L’avioi vist dien soun vièlh Mercedès break e à coustat de guel la closco pelado e espialoufido de Leò Ferré.

Corinne m’avio damandat quau èro aquel. Quonho pioto, moun Dieu ! quonho pioto! Perqué avio pas agut lou vam de l’escampa dien lou valat, aquelo pacandasso, maugrat soun rouje de potos qu’avio môlevat à sa maire.

Agaro la routo mounto fin lou cèu, entremié de bouzigos e de prats, se perd en viratges sarrats, abans de tourna mounta vel cèu. Eici cò’s la nuditat del mounde, lou primier mati de la Creaciou. Abans lou bosc de Kergoet, una boino nous ensenho que dintran al Morbihan. Acò’s amusant de veire coumo lou quitran de la routo es diferent tôlèu qu’on passo la counfinho. Eran soubre la D3 fin agaro, e nous vaqui soubre la D23. Langoelan, vilo d’ourigino de moun paire, es pas lonh. Es alai que coungè mouri durant l’estieu de 44, quand lis Alemonds aviou auzit dire que i avio una bando de FFI escounduts pel campèstre. Guel i èro. I o uno estatùio agaro per ounoura li sièi resistents que sou estats tuats durant li coumbats.

Langoelan es counegut mai que mai per soun chastèl de l’Emir. Acò’s atau que sounou per escai lou senhe riche coumo Crèsu qu’èro vengut del Levant, e que s’èro enamourat d’una drollo del païs, e li avio oufèrt aquel palatz. Lou Taj Mahal en Bretanho, tant vau dire. Ma grand-maire me countabo que, abans la guerro, dounabo de presents à toùti lis efonts de la paròquio e que pagabo de fiocs d’artifìcis sounturous lou jour de la Republico. Avio fach mèuco is eleccious quand s’èro presintat. Li gents eimabou l’Emir. Mas èro Jousieu, l’Emir, vaqui perqué poudiou pas vouta per guel. Traversi silenciousomen lou bourg de Langoelan. Lou restaurant dei sorres Thoraval es barrat despuèi lountemp. L’oustalario del musèu es estado croumpado per d’Angliches. On trobo inquèro de vi negre e de benzino à l’oustalario de l’Amistat. Lou conse – un souldat retirat – avio decidat que s’esquillario pas mai l’angèlus, que lei camponos l’empachabou de faire la prandièro. Acò li avio fach perdre soun poste de primier conse is eleccious seguissentos. Sen à Langoelan, noum de Dieu! e eici, dinc un oustalou de la grand-charrèiro, avio trempat un troç de bouis dinc un pegau d’aigo benecho per benezi lou cos de Louise Bellec, ma grand-maire, qu’èro estado païsono, e pouetesso à sis ouros.

Lou Skorf saltijo agaro d’un mougui à l’aute. Aquéssi mouguis se
sounou lou Paradis, lou Tronscorf e Nicol. Li prats de l’entour soun
sabroundats d’aigo. Li chassanhs demourarau inquèro milo ons bessai.
Al cap de la routo, ar Gemene. Se prounoùncio, ou se prounounciabo
Tchém’né. Acò’s alai, acò sarò toujour alai, puèi qu’i demori pas mai,
e qu’i demourarèi pas piû, ou bessai per ma darrièro demouranço. Acò’s
moun païs, ma routo, ma routo departomentalo, ma routo sagrado, lonh
dei grondos routos, del rambalh dis autoroutos, lonh, plô lonh d’aquel
troç de costo batudo per la mar furouno, e bagajado sèns relàmbi per
de paquets de mar que venou del relarg. Acò’s uno isclo descounegudo
inquèro, un aute coustat, un aute mounde que li terrians de uèi sabou
soulomen pas que n’en sourtissou.


Ж

Vaqui de troçs del tèste bretou d’ourigino. Èi pas leze de tout
recoupia:

En eun amzer koz-Noe, pa oan beo war a zeblant,
Darn a lavaras beza en em gavet ganin.
Ar bed en eur vouez

Armand Robin


Eun hent departamant eo, netra ’med eun hent departamant, eun ugent kilometrad bennag o stleja evel eun neudenn etre Bro-Fisel ha Bro-Pourlet, o vond deuz Rostrenn d’ar Gemene, a-haoliad war ar Morbihan hag Aochou-an-Arvor. Em amzer-me e oa anvet c’hoaz Aochou-an- Hanternoz, beteg ma roas beh ar huzul meur evid ma vefe cheñchet ano, kement a lemel kuit an hanternoz milliget, gouest a-walh ‘m-eus aon da
lakaad an douristed da dehed kuit. Na pegen braooh eo Arvor neketa, pegen gwirionnoh. War an taol neuze eo eet an Argoad da get, hag eun toullad tud a zoñj dezo c’hoaz n’eo Breiz nemed eun regennad aochou, “eun aod freget gand ar mor fuloret, ha skubet atao gand ar strink-mor o tond deuz al lark” evel ‘lavar ken brao al leoriou-heñcha. Gwell-a- ze a-benn ar fin, trankil om e-giz-ze.

Va hent-eo, ma z eus tu d’ober eun hent outañ, ken fall m’eo greet, godron taolet warnañ ‘vel ma teu, leun a boullou-dour, a grehennou, a bechou, adfichet kant gwech. Laret ‘vefe e oa bet treset eul lunvez vintin gand eur bagad kantonerien ne oant ket divezvet c’hoaz diouz ar zadorn. Med ma hent-me eo, ma hent sakr, ma firhirinaj da Rom, ma Highway 61, ma hent Damas, ma hent Seiz. Mired a ran ar ruban-ze hanter-zihrozet, a gouez war gartenn Kreiz-Breiz ‘vel an tamm paper da baka kelien a veze er gegin a-sstribill a-uz d’ar pladad amann war an daol.
.........

En tu all da Rostrenn, daou gilometre pelloh war hent Gourin, e kemerer eun hent bihan a-gleiz war-du ar hanol. Etre Naoned ha Brest, evel-just. Renka ‘ran ma oto war gostez an hent. Ehan kenta. Eur houchad brumenn a zo o plava a-uz d’an douriou du difiñv, ken stank eo ma n’ouzer ket war besseurt tu e kerz an dour. Den beo ebed war-dro.
Pas eur haz zoken. Eun digenvez sebezuz o hori hag o waska ahanon.

mardi 24 novembre 2009

Pierre Millet : POESIES (extraits de La Draio - Ed Marsyas)

.


0+0+0+0+0

Pierre Millet, initiateur de Marsyas avec S.A. Peyre, il était de ses majaoraux du Félibrige, que l'on peut regretter par l'esprit et par la plume.

Il nous envoie dans un monde différent, un monde de rêves, de soleil, dans le
réel que Mistral eut aimé, loin de "ceux quiu suivent" comme le dit si Bien Giono, dans la post-face de cet article.

Les symboles, la poésie, ne servent pas à faire des gourous, ni des adeptes mais des gens libres, des Fé-Libres des femmes & des hommes conscients!


Je me demande si ses courtes poésies pourraient être des Hai Ku ?

L'idée de publier du Pierre Millet, m'a été donnée par Michelle Craponne, amatrice de Fleur & de lengo Nostro, sa famille fut ami du grand poète, auquel nous redonnerons la parole...


0+0+0+0+0



SOUTO VOUES

0+0+0


Fau de pantai toujour nouvèu.
De bouco puro

Car n'es pèr iéu, la creaturo,
Qu'oumbro e simbèu.

0+0+0

A VOIX BASSE

II faut des rêves toujours nouveaux
De bouches pures,
Car la créature n'est pour moi

Qu 'ombre et symbole.



0+0+0+0+0


SAPIÈNCI

Ulisse barrulant sur la mar di Seren
o
Vouguè pas escouta la febrouso rumour
Mai pèr garda lou cor d'ome e l'amo sereno,
Se barrè lis auriho e regardè lou jour.

0+0+0

SAGESSE

Ulysse, vagabond sur la mer des Sirènes

Ne voulut pas,écouter la fiévreuse rumeur
Mais pour garder le cœur viril, l'âme sereine,
Se boucha les oreilles et regarda le jour .



0+0+0+0+0


DESERT

Ai sounja qu'anave eilabas

Dins L'er blu, trasparènt, que dindo,
Liuen dis ome, dins lis sablas,
Pivela d'Eternita lindo...

0+0+0

DESERT

J'aî rêvé que j'allais là-bas
Dans l'air bleu transparent, qui tinte,
Loin des hommes, parmi les sables,
Fasciné d'Eternité limpide...




0+0+0+0+0




PÈR JAN GIONO


Ai retrouva, mai urous que Vergèli,

— D'argelo, d'aigo, de lus e de vent, —
Li canèu esclapa dòu tèms
Que l'egipan fugué coucha pèr l'Evangèli.
Ieu cante lou vilage abandonna
Paradis di trimard, di serp, dis aubre
E mi pacan espeiandra,
Soun plus bèu que li dieu dins si linçòu de maubre.

Escoutarit l'aigo que s'estrasso i dur peirard
Ai sounja lou carage e lou pitre di fiho
Que caminon dins Verbo ounte l'eigagno briho
Emé tout l'uscle di mountagno sus sa car.

Siéu un bèu jour de la sant Jan d'estiéu
Que deliéuro li cor, e fai canta lis iero
E pastre d'un ave qu'on, pas vist avons iéu
Ai passa moun anèu au det brun de la terro.


0+0+0


POUR JEAN GIONO


J'ai retrouvé, plus heureux que Virgile,
— D'argile, d'eau, de lumière et de vent, —
Les roseaux brisés dans les temps
Que l'egipan s'enfuit chassé par l'Evangile.
Je chante le village abandonné
Aimé des vagabonds, des serpents et des arbres
Et mes rustres déguenillés
Sont plus beaux que les dieux dans leurs linceuls de marbre.

Ecoutant l'eau qui se déchire aux durs cailloux
J'ai rêvé le visage et les seins nus des filles
Qui cheminent dans l'herbe où brille la rosée
Avec le hâle des montagnes sur leur chair.

Je suis comme un beau jour de la Saint-Jean d'Eté
Qui délivre les cœurs et fait chanter les aires
Et berger d'un troupeau inconnu avant moi
J'ai passé mon anneau au doigt brun de la terre.



1950

lundi 23 novembre 2009

Marìo-Nadalo Dupuis : Mirèio - Vióulènci e passioun - Analyse de l'Oeuvre de F. Mistral .



2009 : Mirèio, nous en avons beaucoup parlé, ci-dessous une contribution très originale de Marìo-Nadalo Dupuis. Son propos sans équivoque, traite du thème de la violence et de la passion, bas instincts de l'homme, dans l'Oeuvre du Maître de Maillane :

0+0+0+0+0+0+0



La Crau : V. Van Gogh

Vióulènci e passioun

0+0+0+0+0+0+0

Introuducioun

Coume abourda Mirèio ? Pèr ço que me toco, ai decida de l’empougna à brassado, d’èstre libro mai en meme tèms forço respetouso. Ai legi l’obro, coume vous segur mant d’un cop, e cado fes siéu estado subroundado pèr la vióulènci di persounage, pèr l’afrountamen dis idèio, pèr la passioun de l’acioun.
Tres poun pèr afourti ma dicho : li fa e l’acioun, li persounage, l’envirouno, avans la counclusioun.


                        ***

I – Li fa, l’acioun 

Un dramo d’amour degu à la diferènci de coundicioun soucialo di dos famiho, d’un coustat la paureta, de l’autre la richesso.
Quand Mistral escriéu Mirèio, a coumta de 1851 à Maiano, es encaro proche d’un paire que se fai vièi e vèn avugle, saup proun qu’eiritara pas dóu mas. Un mas recàti de bonur que la fatalita rèn inabitable e que n’en fau parti à l’agrat de mouri.
Justamen à l’ouro de la mort, lou mas symbole de la reüssido soucialo perd de soun impourtanço fàci au malastre. Poun d’amiro de la fèbre galavardo de Ramoun de desvouloupa sa riquesso, aquest mas,   au darrié badai de Mirèio, perd de soun impourtanço, vendra « maset » dins un regrèu de tendresso pertoucanto e tardiero : vióulènci e passioun.
Trasènt lis afecioun e li valour majo, paradisen e pateti, lou mas (persounificacioun dóu paire) desvouloupo la trajèdi à flour e mesuro que s’en aluncho. À-de-rèng lou mas nourri e aparo (Vincèn redouto de pas i’arriba avans la chavano). Lou mas aculi li panieraire (cant I), soun aigo lèvo la set de la cavalo d’Ourrias (cant IV), l’on apourto Vincèn pèr lou sauva (cant VI) mai rintro pas, resto sus la taulo de pèiro, reçaup  li proumié suen avans d’èstre carreja, sus l’ordre de Jano-Marìo, vers la baumo de Taven.
S’aluenchant de Falabrego, en passant lou Rose, Mirèio sort dóu relarg benefi dóu mas peirenau e de la Crau, di terro de Taven. Virant l’esquino is Aupiho, i baumo benfasènto de l’escounjurarello, Mirèio s’acamino vers lou Pounant, vers la Camargo mounte segnourejon li Santo, Camargo terro fourestiero pèr Mirèio mounte avié refusa de segui Veran e Ourrias.
Mas que pivelo, Vincèn blessa a un darrié regard vers lou « mas de sa mestresso… / Coume pèr dire à sa pastresso : / Mirèio, espincho-me que vau mouri pèr tu ! » (cant V).
Viòulènci e passioun dins lou tenamen de Ramoun que pòu èstre un liò de souciableta, dessepara dóu bastimen proupramen di, li festiveta se debanon foro lou mas, lou calignage, lou gousta di magnanarello, lis óubrié espèron lis ordre « sus lou lindau », li travaiadou « dins l’eirau » dins un espàci libre e de vanegacioun countinuouso foundado pèr l’abounde di tablèu plaça davans lou bastimen, à mita camin entre l’interiour e li champ.
Souciableta dins lou travai, glourificacioun dóu travaiadou, l’ome es fièr. A bèl esprèssi Mistral retrais lou chale d’uno vido atravalido dóu mas, toujour en ousmòsi emé l’ativeta de la naturo, just equilibre en chancello entre l’envirouno, l’esteti dóu païsage prouvençau, li raport entre li gènt, l’interiour e lou deforo.


                        ***



II – Li persounage – retra :

La forço de l’istòri : un amour pur.

Vincèn, au bas de la classo soucialo, a la noublesso di valour mouralo « Digas-ié que siéu ome à respeta li vièi… » (cant VII). Pamens quouro la passioun lou pougno, dins lou jo de l’embelinamen (que soun pas de soun sicap, lou veiren adès) Vincèn   vèn un cat-fèr, es plus mèstre de si sentimen C V p. 158-2 « sus l’erbo rufo dóu campèstre, coucha, coume un cat-fèr, venguè de rebalun ... – Mirèio acordo-me que te fague un poutoun ! » e C V p. 160-3 « cat-fèr ».
Vincèn es cat-fèr (emé Mirèio) s’assóuvagis vèn léupard (emé Ourrias) C V p. 162-3 ; avans lou cop fatau es un coulobre (dragon) C V p. 170-2 ; vitourious, un pèd sus la peitrino d’Ourrias C V p. 172-1.
Ramoun, tèn la bono plaço, lou bon role dans la soucieta  piramidalo, relega au rèng di vièi respeta, mèstre dóu mas, à peno un pau plega, toujour majestous pèr sa forço fisico, soun esperiènci, afourtis soun autourita soubeirano, d’uno voulounta imbrandablo.
Jano-Marìo, se dis urouso, mouié ounourado, gounflo d’un sentimen d’ourguei, maire duro que soustèn soun espous.
Ourrias « rufe desmamaire » (C IV p. 141-1) sa ràbi es d’autant mai feroujo que mes en valour la pureta de Vincèn. Se presènto à Mirèio arma de soun pounchoun, à rebous Alàri pourgis un vas, caupant diferènt simbole, servo d’elissir de  vido, tresor de vido espiritualo, simbole d’uno forço secreto is influènci celestialo.  Tout es dit dóu caractère vioulènt d’Ourrias  au C V. « Tèsto destimbourlado »,  l’envejo ié prus de fichouira lou soulèu de soun  pounchoun, laisso  pensa que pòu agué qu’un enemi à sa mesuro : « lou soulèu»,  astre que vai causa la mort de Mirèio.
Ourrias e Vincèn soun dous persounnage que tout óuposo, franc de l’amour pèr la memo chato.
 

Dirai gaire sus Ambroi, paire remirable que sa simplesso, ié baio l’inteligènci dóu cor.
 

Taven, masco, escounjarello, bacello entre cristianisme e paganisme,  marco de longo noun pas uno óupousicioun mai un equilibre di causo. Poussedo la couneissènço de legi dins lou Libre de la Naturo, saup lou cicle de la vido : la planto greio, crèis, mor, dóumaci l’acioun dóu troupèu. Sa filousoufìo es simplo, soun la Fe e la Carita que van sougna Vincèn.
Istintivo, Taven vèn loubo, s’assouvagino, s’apielo sus li sant e li diéu, mestrejo la mandragouno, planto mistico (C. V). Taven a uno doublo vesioun di causo,  bord que lou poudé di masco es de destria uno forço, un signe, mounte lou coumun a un regard au proumié nivèu. Taven èi de la raço di masco, a destousca « la clau de Salamoun ! / parlo à la pèiro dins sa lengo, / e à la mountagno ».
E dins aquéu Trau di Fado mounte barrulo emé Vincèn e Mirèio, dins li caumo dóu mount, dins li roucas estrajamen arèbre, Mistral nous adus au mite de la caverno e la descripcioun de l’Infèr de Dante.
Franc d’Ambroi, Taven es lou soulet persounage que fai provo d’uno grando umanita. À l’agrat de vous estoumaga, vous dirai que Taven me pivelo pèr soun « umanitudo ».
Mirèio, cando e ardento,   insoumesso coume li cavalo blanco de Camargo « jamai soumesso » s’encamino vers la mar fai provo d’ardiesso, es la liberta dóu boufe marin que d’uno raço sóuvagino coume li grignoun de Camargo endihon de bonur. Mirèio es coume un biòu dins l’areno, dins lou mounde de 1850, de devé, de soumessioun au paire, à l’espous, d’intransigènci, mounte es la sourtido ?
Franc de Taven es abandounado pèr tóuti, meme pèr li Santo, es vengudo cerca un miracle. Li Santo óupousaran lou dóume catouli : lou bonur es au Cèu (C XII) ; ço qu’afourtira Vincèn dins la glèiso au Cant XII « Pèr encapa tàli desgràci, à Diéu … à Diéu que i’ai fa dounc ? », lou bunur èi pas eicibas. L’amour pur, l’amour urous se pòu viéure qu’escoundu e lou veiren tre  que l’amour sara desvela, la messo à mort sara en marcho.
Voudriéu m’arresta sus la fugido de Mirèio quouro quito lou mas de soun paire. Mirèio óublis lou grand capèu, valènt-à-dire que lou mas lou gardo malastrousamen e couneissèn l’impourtanço dóu cuerbe-cap  bord que Mirèio mourira ensouleiado, en realita sabèn que mourira d’amour.
Lou capèu : l’óublido ?   S’envau, pren suen de sa teleto, s’envau dins la niue esfraiouso, pamens lou tèms es seren lou cèu resplendissènt d’estello, souto la coustelacioun de l’Aiglo de sant-Jan-l’Evangelisto.
Bessai fau-ti parla dóu capèu, d’aquest capèu que Mirèio óublido de prendre dins un païs ounte pouden s’ensuca d’uno souleiado e degun penso à ié baia un capèu, pas meme li gènt d’Andreloun. Meme li planto de Camargo s’aparon dóu soulèu : C X p. 320-3 « li daladèr, li bourtoulaigo… se fan un capèu d’oumbro nòu ».


                    ***

Lou capèu identifico la persouno, sa tenènço graciouso lèvo vo trachis lou trin di relacioun entre lis gènt. Se descuerb dins un lìo sant, pèr  saluda soun chèfe, vo la persouno que voulèn ounoura.
Dins l’etiqueto reialo i’a que « lou grand » qu’a lou dre de pourta uno couifaduro. Lou coumpagnounage emplego li meme rite. Lou coumpagnoun se descuerb, mai lou Mèstre resto cubert, proubable en signe de superioureta . Lou capèu marco ansin uno destincioun e la toco aussado dóu mèstre-cousinié gardo aquesto valour representativo,  coume aquelo dóu juge vo de l’evesque.
Mai lou port d’uno couifaduro capito un simboulisme plus escabissous. Lou capèu  isoulo lou qu’es plaça souto aquel aparamen que se pòu coumpara au paro-soulèu, à la  coupolo, au  pàli.
Semblo que li péu jogon un role maje, ansin d’ùni femo soun velado, la religiouso porto un vèsti prouteitour, un velet, mentre que lou prèire es tounsura. Toco,  courouno, capèu, mitro, tiaro, an la memo significacioun. L’ouncioun sus la tèsto pren ansin uno grando e vertadiero valour.
Encò li  Franc, li rèi soulet poudien pourta li péu long ; rascla lou su d’un merouvingian venié à lou raia de la famiho reialo ; lis indian praticavon l’escalp, levant ansin lou sèti de l’amo encò soun enemi.
E vuei, pense qu’es mestié de parla dòu vèu, dóu tchador, dóu nikab, de la bourka, di femo d’islam. De-que n’en chifra ? es-ti segur  que sian luen de Mirèio ? Es-ti pas l’óubligacioun pèr li musulmano de se tapa de l’uei couquin dis ome de soun group ; es-ti pas la soumessioun is ome de soun clan, es-ti pas l’umeliacioun enflegido i femo que fan d’estùdi pèr de grand fraire descoularisa, desoucialisa ?
Mirèio n-a-ti pas simplamen en óublidant lou capèu, rejita l’autourita de soun paire ?


***


Vincent et Mireille
III - L’envirouno :
Mistral mes en glòri soun estacamen à sa terro, sa filousoufìo de l’ome en quisto d’umanita, sa leituro óuriginelo de la Naturo, la proumesso d’un viage autenti à travers la Crau,  coucha i raro dóu mount Gaussié, a escouta l’auro, lou bru dis aubre, la voues de Pan. Mistral counsacro l’amour e li sabour de la Terro, sènt li gràndi forço cousmico : lou vènt, la chavano, lou soulèu, e meme l’architeitouni generalo dóu païsage, apren lou saupre de la Naturo e dóu Tèms.

Lis empache soun :
Lou soulèu, que brulo.
Mirèio camino à-travès la Crau, souto soun pas lougié la voues crudèlo de la terro, rèn anouncio l’aigo : clapas descarna, erbo rousso coume péu de reinard,  un alen cremant tubo pèr lis asclo di roco, lis Aupiho retènon soun boufe pèr miés  espincha la chato perdudo.  Mirèio lampo, e lampo, de soulèu en soulèu e d’auro en auro, levo l’espingolo d’or, desfai soun fichu (p. 318-4)  e lou soulèu que mounto au « cèu-sin » sèmblo un lioun que tèis en silènci  lou velet de la mort.
Mirèio ensucado toumbo, pièi s’esviho just pèr senti la lengo rufo dóu soulèu e repren sa fugido.
Mistral s’es-ti retrouba soulet dins li païsage sóuvage de la Crau e a-ti couneigu éu-me li mirage de Mirèio ? (C X p. 320-2-4).

Lis element de la naturo : lou vènt estrumen de vióulènci, C IV Ourrias es la man menèbre dóu vènt, coumpara « au vènt après li nivo » ; vo de poudé erouti, C V Vincèn  à Mirèio « toun alen que lou vènt me raubo ! »

La niue :
Marco l’arribado au Mas de Vincèn e de mèste Ambroi, la mort de Mirèio e sa pertoucanto fragileta que fugis la niue, souto la luno, e subretout en pleno Crau, lou pastre Alàri s’envau à l’errour ; lou rescountre d’Ourrias e de Vincèn « un vèspre, en la vasto Crau » (dangié), la blessaduro de Vincèn, la niue, lou sang, C V p. 174-4.

Mistral  aluco la caro dóu vènt, lou plantun e lou bestiàri (aucèu, pèis, bestiouno, serp, bèsti) en liame estré emé li tablèu de l’acioun, nous porge quàuquis image de persouno vengudo bèsti fero dins un sentimen de passioun: « la grando tigresso » Taven Cant VI ; - li meissounié « de loup » cant IX ; C VIII Mirèio « La liouno, Liounèu » ; C X lou soulèu es coumpara à un lioun, pèr afourti soun implacablo acioun destrùssi, e rèndre Mirèio d’autant mai tendrino.


                        ***
Li coulour au noumbre de sèt servon de paleto pèr enlusi l’obro :


  • Lou blanc pèr marca la Sagesso, la Pureta, la Mort
  • Blu : la mar, lou cèu ;
  • Brun : Li champ, la terro, li rasin, lis iue.
  • Jauno : la planuro de blad de mèste Ramoun
  • Negre : l’iue sóuvage e negre d’Ourrias, soun cachimbau, li biòu,  « un pecat negre » de Mirèio ; C VII « li jour negre de la Vaco » ; C VIII « l’èso negro » de Mirèio
  • Or : Lou blad, la tasso d’or di masc,  l’espinglo d’or, “la lengo d’or” d’Andreloun,
  • Rouge : La luno folo, li blad tardié, lou coutihoun de Mirèio, lou sang, lou vin



                        ***

Vióulènci d’un pouèmo crestian :

Sujèt trata à bèl èime, lou dòume Crestian e catouli : fau pati dins aquest mounde pèr merita lou Paradis, Vincèn dins la glèiso rejoun ço que disié li Marìo à Mirèio, lou bonur èi pas eicibas, lou salut vèn dóu Cèu ; la demando de Mirèio es desenado.
I Santo, Mirèio vèi « la glèiso…, dins la mar liuencho … coume un veissèu que poujo au ribeirés ». La glèiso es lou batèu de l’esperanço, d’un despart nouvèu en óupousicioun emé lou mas, que marco l’estacamen à la terro.
 

Supersticioun  e mite, paganisme :
A la lèsto : C II p. 84-4  lou mite dóu labirinto, de la Cabro d’Or C II p. 86-3
C VI p. 204-5 L’Esperit Fantasti
Legèndo de Magalouno C VIII p. 266-5
Li  premounicioun de Mistral, C X Mirèio a cabussa sus l’areno « O Crau, as tomba flour ! O jouvènt, plouras-la ! … » es uno metafouro de la lengo prouvençalo que s’aboulis e l’invoucacioun i Felibre C VI.


                        ***

La Musico : seguis l’acioun à mesuro que l’envirouno se treblo : li campaneto de l’avé,  li grihet,   lou cant di roussignòu, lou plagnun de la machoto, à la mort l’ourgueno e lou cantico dóu pople di Santo.


                        ***

Pessimisme de F. Mistral ? e vióulènci « l’oundo la pu claro  quand l’as begudo vèn amaro » etc… tout lou p. 336-4 e p. 336-4 « l’arange la mai douço à la longo vèn coume de fèu ! » ;
Dins aquel dramo de vióulènci e de passioun,  Mirèio demoro dins uno terriblo souleso, porto lou silènci en elo, li  persounage soun gaire soucitous pèr elo, franc de Taven que ié fai gousta uno pitado d’amista meme se la paraulo garis pas, meme se la paraulo reglo pas li proublèmo. Jano-Marìo, la maire douno l’idèio dóu despart, lou paire, pièi li chin la laisson s’enana ;  Vincèn es escarni em ‘encaracioun Cant IX. Resto la Naturo en acourdanço emé la situacioun, li ninfèio dóu bacin lenguejon : « Avès rèn vist mounte es Mirèio ? » C IX « li grand falabreguié plourèron ».
Lou mas, pièi la naturo tenton d’apara Mirèio : lis bèstiouno l’avison, li mouisseleto fasien vióuloun  de sis aleto e zounzounavon : « lèu ! poulido, lèvo-te ! lèvo-te lèu, qu’es trop malino la caud de la palun salino ! ».


                        ***

Richesso e paureta : vo lis ome e la terro, dins la vióulènci,
Lou refus Cant VII lou role d’Ano-Marìo ; l’iro de Ramoun « gardo toun chin, garde moun ciéune »  ; la respounso d’Ambroi : « Adessias, quauque jour, noun fugués regretous » ;  « Mai d’èstre paure es dounc la  pèsto ? » ; « Malau de Diéu ! … se l’avèn basso la fourtuno … pourtan lou cor aut » e « que sache encaro, n’es pas vice la paureta, nimai brutice… ».
Pèr escapa à la naturo malastrouso e verinouso d’aquéli coundicioun soucialo talamen despariero entre Ramoun e Ambroi, Mistral a qu’uno soulo ressourso : la mort, après sara lou  siau, signe tambèn que la vido se perseguira, tout es acoumpli. Aro, es acaba.


                        ***
Counclusioun

L’obro a uno dimensioun pouetico, literàri e poulitico :

Pouetico : la culturo, la noublesso de la lengo prouvençalo, que Mistral pourto à soun pountificat, la glourificacioun de la terro,  lou raport à la terro, lou saupre-faire, lou legendàri e lou religious ;  li caratère (la douçour, la tenesoun, lou testardige) encarnon tóuti un dis aspèt dóu caratère prouvençau.

Poulitico (au sèns de la soucieta grèco) : Mistral ambiciouno di valour, coungrèio uno lengo à parti d’un idiomo (cf. Lamartine), espurgo li barbarisme (estroupiaduro) e rèn au prouvençal sa valour legitimo, restauro la lengo, mèsclo lis Aupiho, la Crau, la Camargo, ajusto li parla à-n-aquéu de Maiano, alargo la lengo.


Literàri : Poudèn legi Mirèio cinquanto fes, se n’en lasso jamai, perço que se ié troubo cado fes quaucarèn de diferènt, se lasso pas d’un classi, se lasso pas d’un cap-d’obro. Mouri d’amour es un tèmo permanènt, que se retroubo vuei en 2009.
La muso es crudelo,  es dificile de la mestreja, de  parla à la resoun pulèu qu’au sentimen. Es mestié de legi lou tèste coume s’èro la proumiero fes, pèr agué tout lou plesi de la leituro. Aquest libre se refermo pas, l’interougacioun se persegui, se perloungo sus d’àutri leituro sus d’àutris interpretacioun, d’uno cambado seleitivo. 
Acò ressemblo à la mudo d’uno serp. Segur se pòu jamai se dessepara de soun passat, de soun istòri, de sa culturo, en apielant just sus un boutoun, mai se pòu au mens li teni à distànci.
Braguetian de la lus escassamen pèr la vertu de l’escleirage, Mistral nous fai trempa dins li founsour souloumbrouso de la relativita de la coundicioun soucialo.




                        ***


Bibliougrafìo

- T.D.F. : Trésor du Félibrige
- « Mirèio » (is edicioun Librairie contemporaine), de Glaude Mauron





Marìo-Nadalo Dupuis
2009

.

samedi 21 novembre 2009

F. Mistral : L'Ome juste ou l'Homme-Juste Armana prouvençau 1876 - Conte ésotérique.

.

Lame 13
tarot de Marseille


0+0+0+0+0


Mistral nous offre un comte ésotérique.
Alégorie & méthaphore différente de la caverne de Platon, ce conte met en scène un homme qui cherche un parrain à son fils.

Ni St Pierre, ni Dieu, ne font l'affaire en tant qu'être juste, aussi se tourne-t-il vers la mort pour lui confier son rejeton. Ceci fait, cet homme reçu un pouvoir de la mort, que je vous laisse découvrir dans le texte, qui lui donna richesse & pouvoir. Il se fit même ami avec la Mort.
Un jour lui rendant visite, il découvrit sa résidence, en une caverne où brulaient des lampes ? Je vous laisse lire la suite...

Conte en 5 paragraphes, où sont renversés les préceptes normaux voire en usances en ce temps là ! Mistral dénote ou interpell
e.

Sur la justesse de la mort, tout cela pour avoir une pensée, en un être dont la lampe s'est éteinte ces jours-ci : André Vouland. Il était mon ami !


0+0+0+0+0+0+0

Homme à la Sto Estello
Portraits de Fayum

0+0+0+0+0+0+0

L'ome Juste

— 1 —

I’a ’n ome qu’uno fes aguè ’n enfant; e ’n aguènt aquel enfant ié vouguè pèr peirin un ome juste. Mai, ounte lou trouva? Cerco que cercaras!

Vai rescountra Sant Pèire; e Sant-Pèire ié vèn:


- Que cercas tant, brave ome? - Cerque un peirin pèr moun pichot. - Se voulès que iéu vous lou tèngue? - Es que, l’ome respond, voudriéu un ome juste. - Poudès gaire miéus toumba, Sant-Pèire ié dis. - E quau sias, vous? - Siéu Sant-Pèire. - Sant Pèire? que pourtas li clau? sias pas juste; pèr quauqui marrit pecat de mai o de mens, metès lis un au paradis e lis autre à l’infèr… Sias pas l’ome que vole, à-Diéu-sias!

— 2 —

E marcho que marcharas, e cerco que cercaras… Rescontro lou bon Diéu:

- Que cercas tant, brave ome?
- Cerque un peirin pèr moun pichot.
- Se voulès que iéu vous lou tèngue, ié fai lou bon Diéu, siéu à voste service.
- Es que, l’ome respond, voudriéu un ome juste.
- Poudès pas miéus capita.
- E quau sias, vous?
- Siéu lou bon Diéu.
- Lou bon Diéu!… ah! nàni, nàni, sias pas lou peirin que cerque.
- Coume vai, miserable pecadou! troves que siéu pas juste?
- Vous, juste, Segnour Diéu? Mandas de riche, mandas de paure, fasès de sage, fasès de fòu, n’en creas de dre, n’en creas de gàmbi, à l’un dounas de sciènci, à l’autre l’ignourènço, à-n-aquest lou bonur, à-n-aquéu lou malur… Nàni sias pas lou peirin que me fau.


Talisman protecteur (voir lien)

— 3 —

E marcho que marcharas, e, bousco que bouscaras.

Rescontro la Mort. E ’m’ acò la Mort ié vèn:


- Que cercas tant, brave ome?
- Cerque un peirin pèr moun pichot.
- Se me voulès, la Mort ié dis, siéu à voste service.
- Es que, l’ome respond, voudriéu un ome juste.
- Oh! pèr acò-d’aqui, poudès pas miéus tomba…
- E quau sias, vous?
- Siéu la Mort.
- La Mort! à la bono ouro! Vous, bello Mort, sias justo: aqui à vosto fàci, i’a ni riche ni paure, ni noble ni pacan, ni rèi ni sujèt, si savènt ni ase, ni jouine ni vièi, ni degun que tèngue! Osco, vivo la Mort! Sara vous, o juste Mort, lou peirin de moun pichot.


— 4 —


E la Mort tenguè l’enfant sus li Sànti Font, e, se faguè’n bèu fihoulage. E veici qu’au repas i’avié ’n plat de lentiho e la Mort li manjavo emé la pouncho d’uno espinglo. Adounc l’ome ié diguè:

- Coume vai, Mort, que manjas li lentiho em’ uno espinglo?
- Moun bèu, faguè la Mort, iéu siéu l’ome de la paciènci. Emai ane plan, ai toujour bello ouro; li jouine, li gaiard, lis urous fan pas cas de iéu e rison de la Camuso; mai li espère au trau, n’i’a pas un que m’escape.

Quand lou repas fuguè fini, la Mort diguè à l’ome:


- D’abord qu’ai tengu toun fiéu, te vau douna’n secrèt pèr lis estreno dóu pichot. Escouto bèn: quand quaucun sara malaut, se tu me veses drecho à la testiero de soun lié pos afourti, segur, que lou malaut es sauve; mai quand me vieras i pèd, emé ma daio, pos dire qu’es perdu.

Acò vai bèn. Noste ome se faguè medecin; e ’m’acò quand un malaut lou mandavo souna, entre intra dins la chambro, se vesié la Camuso vers lou cabés dóu lié, ourdonnavo pèr remèdi un pau d’aigo de la dourgo, e disié au malaut:

- Agues pas pòu, escaparas.

S’au countràri, vesié la Mort, sa daio en man, i pèd dóu lié, tout-d’un-tèms disié i parènt en brandant la tèsto:

- Acò ’s un gros malaut, n’en fara pas soun proun, anas lèu querre lou noutàri emai
lou capelan.


E’n estènt que jamai se troumpavo, acampè ’no counfianço coume ges de medecin, e, gagnè ’n argènt fòu, e venguè riche coume la mar. De tèms en tèms, la Mort, en passant, lou venié vèire, e lou mège óupulènt la reçaupié magnificamen eié disié toujour : Vivo l’ome juste!

La pénitence (Voir lien)
- Mistral est un des pénitents majeurs de son temps-

— 5 —

Pamens se fasié vièi, e veici que la Mort un jour ié diguè:


- Iéu toujour te vène vèire… Quouro vènes un pau, tu, me vèire à ma demoro?
- Quand voudras, diguè l’ome.
- Eh! bèn, faguè la Mort, se vos, vène emé iéu, t’ensignarai l’oustau.
- Vague!


E’m’acò tóuti dous se meton en camin. Marcho que marcharas pèr draio e pèr draiòu. Vers soulèu enintra, arribèron au pèd d’uno mountagno afrouso, e prenguèron uno coumbo negro que fasiè pòu, e, au founs d’aquelo coumbo trouvèron uno baumo que de liuen pareissié clavelado de lume.

- Es eici, diguè la Mort, intro!

Noste ome intrè e veguè ’no grand salo touto pleno de calèu que trasien dins lou sourne si lusour de touto meno. Après aquelo salo d’àutri salo atenènto eilalin se durbien, tóuti enluminado e innoumbrablo à l’infini.


- Oh! boudiéu! quant de lume! diguè l’ome esbalauvi.
- Acò, diguè la Mort, es li calèu de vosto vido…
- Vès, aquéu qu’escampo?
- Acò ’s un enfant que nais.
- E, aquéu d’aqui, queto bello mino!
- Acò ’s un ome dins soun bon.
- E aquéu d’eila que fai li darrié belu…
- Es un qu’es à l’angòni.
- Oh! voudriéu bèn vèire un pau lou miéu.
- Vène, diguè la Mort, passen dins l’autro salo, lou veiras.

Coume fuguèron dins l’autro salo, l’ome cridè:

- Oh! lou bèu calèu d’òli! coume clarejo! coume lusis! se poudié èstre lou miéu!
- Es aquéu de toun drole, la Mort respoundeguè.
- E aquéu, pecaire, aquéu que n’a plus qu’un degout d’òli que fai tant marrido mino e que sèmblo que vai mouri…
- Es lou tiéu!
- Ai! moun Diéu! acò ’s poussible! Aro qu’ai la fourtuno e que poudriéu un pau joui!
- Es lou tiéu, e te counseie, en qualita d’ami, d’adouba tis afaire, de dire toun secrèt à toun enfant e de te counfessa, car n’as plus que tres jour à viéure.
- O Mort, o bono Mort! vuejo dins moun calèu un pau d’òli d’aquéu que verso,
d’aquéu de moun drole que n’a de soubro…

Mai la mort ié repliquè:


- Se pòu pas; toun drole es moun fihòu, e, te souvènes dounc plus, tarnagas, qu’as
vougu pèr soun peirin un ome juste?

La Mort lou venguè querre, coume avié di, tres jour après.


Armana prouvençau 1876

.

vendredi 20 novembre 2009

Pèire Biron : un grand Cantalou - (1861-1941)

.

Pèire Biron
(1861-1941), que senhabo Norib escrivio din diversosrevistos e journaus cantalians. Acò nous mostro qu’aquel ome, un paucisoulat del Felibrige ourlhagués, puèi que demourabo de l’aute coustat de la mountonho, èro pamen prou counegut. Publicabo facilomen.
Saben que « Lou grilh » pareguè en 1899 dien « Le Courrier d’Auvergne», mas si pouemos pareissiou també dien « L’Union Democratique de Saint-Flour-Murat » e dien « La Glèbe ». I aguè també quauques pouemos sèu dien « Le Montagnard ». Al passatge remarcat la richesso de la premso loucalo à l’epoco, plô mai bèlo que noun-pas d’uèi, ço que mostro que lou nivèl culturau èro prou nalt en Auvernho.


La Glèbe” fouguè foundado per Louïs Mallet en 1935, èro lou bimensuau de l’Oufìci agricolo de Sant-Flour. A la mort del poueto publiquè un “Au revoir, Norib”, que nous fai un retrach de Pèire Biroun. “Eropetiot, pourtabo una barbo blancho e esparfalhado, un bielh gilet descoulourat per lou temp, de brajos de lono sarcidos e d’esclops. Escribio la neuyt, soubre uno estrado, al ras de la finèstro, dabont sa bibliouteco penjado à la parit.”
Dien “La Glèbe” Biron fazio també de vulgarisaciou agricolo, à coustat de si pouemos.

Dien lou “Courrier d’Auvergne” fazio soubretout de pouesìo, fazio ço que sounabo de “patais mesclat” ounde li vers e la proso alternabou. Parlabo mai que mai del temp, toujour un proublèmo pel païsô d’Auvernho. I publiquè soun celebre pouemo “Lou Garabier”. Chau dire qu’i trabalhè durant quatre ons, bailejat per l’ingeniaire Vinay, alquau fo oumenatge.
Detestabo l’ivèr, que simboulisabo la mort per guel. Amai, à parti de l’atge de quaronto ons sarò tafurat per “lou frid tagut”.


En 1925 recassè lou primier prèmi di “Jocs flouraus” de l’Escolo Felibrenco d’Ourlhat. Gardè de relacious seguidos ammé dous felibres d’aquelo Escolo: lou regent Mayzounovo, qu’èro prou vezi, e, per letros, ammé lou capiscol Eugèni Pagés.



0+0+0+0+0+0+0


Lou cri-cri

Quond bése un cri-cri nigre alonge la cambada
Pir pas lou patchica, eime tont la tchansou
Qui nous tsonte l’estiù, pel blat ou la cibada,
Catat sout una péire, una moute, un cassou.

Saries biste iscoufit, s’ères bèstia bernousa,
Aranhada ou souflor, bèspe ou bobe, aisse rat,
Bai ! te rabouzaréi, bestiouno malirousa,
La pleuze mai lou frit, n’as be prout indurat.

Tsonte ô brave cri-cri ! mes batsas, ma charruya
T’iscrazou, mai d’un cop darotsou toun oustar ;
Lou louraire attristrat t’eizamine e t’istuya
Quond te prend din la mo sons te faire de mar.

Sies tout de mêmo irous, n’as pas soucit de queuyre
La mort, la maroutio, leisses tout de coustar,
Bases pas samina, dalha, medre ni feuyre,
Te char qui lou souïr per te faire tsanta.

Intre bartes de min, vous fazès pas la guerra,
Mai n’assias pas de po, viscas en libertat ;
Tont que de marfatous infestaroù la terra,
Troubarèn pas la pès ni la tranquilitat.




Pèire Biron « La Glèbe » no 6

0+0+0+0+0+0+0

Aven dit que Biroun eimabo pas l’ivèr. Chau dire qu'avio lei courados fragilos. Aquel pouemo hou mostro. (L’èi mes en ourtougràfio de l’Escolo Auvernhato. Acò vòu dire en gros qu’èi escrit la finalo feminino –o ounde Biroun l’escrieu quouro –o, quouro–a, quouro –e, e qu’èi remplaçat li dz per de j). Ei respectat las particularitats de soun parla de la Marjarido cantaleso.

0+0+0+0+0+0+0


DOULOURS

V. Van Gogh


Vous dirio be chicom, mès sabe pas trop coumo,
Pode ris derraba de moun paure cirvèr.
Lou temp dèu faire acò, mai belèu cò’s ma ploumo,
Ou la biso que boufo en proumenant l’ivèr.

Oh l’ivèr ! parlan n’in, per ieu cò’s una pèsto.
Coumo pels malirous que n’aun pas cap de fioc,
E que plorou pendent que d’artes fazou fèsto,
Car la fraternitat se trobo pas enliò.

Acò vaurio be mai que sassion toutes fraires,
Cò sario be pus brave e pus avantajous,
Mès, tirat, veiren pas inquèro li lauraires
Embrassat pels moussus, fur fazan trop desgoust.

Li rudes païsôs que lou souïr rabino,
Li bourgés bien ploumats e les trassos d’oubriers,
Sen de mèmo matièro, aven mèmo ourigino
E lou jour que mouren sen be toutes pariers.

Perdaqué se coufla coumo n’i o tont que fazou
Pueisque la mort nous vilho en tout lioc en tout temp.
Li jueines e lei vièlhs, riches, paures s’en vasou,
E mai d’un cop darrié leissou de marcountents.

Vous riguessiat jamai de la vuevo que plouro
Ni del paire que z’o perdut soun efantou,
Car pus lèu qu’hou crezet, belèu sounarò l’ouro
Que la doulour prendrò plaço à voste chantou.

Lou bounur ! cò’s un fum lóugier que l’auro emporto,
L’on o bèl lou sarra, tout de memo s’en vai,
Cronto lou sort ourrible aquel que se ravolto
Perd sa peno e soun temp e n’avanço pas mai.

Èstre insensible à tout, cò’s pas bien de boun faire,
Mès per tout l’on dèu prene una rasouluciou,
Li chagris trop cruzèls fariou mouri, pecaire,
Aquel que s’abandouno à la desoulaciou.

Lei larmos que la terro en secret z’o biougudos
Sigur fariou vira la molo d’un mougui !
Car la doulour fai mar, mai que sàssio escoundudo,
Rend lou cor triste e frid coumo un jour sèns sougui.


Pèire Biron

Escrit en ginié de 1920,
publicat dien l’Armanac d’Auvernho de 1931.



0+0+0+0+0+0+0


Pèire Biroun parlo de l’ingeniaire Vinay. Fouguè soun oubrier de 1893 à 1897 soubre lou viaduc.
Cada jour nous dizio :

« Atenciou d’hou bien faire,
Toumbassiat pas efonts, anat bien dapassou ».

Abio trento dous ons, èro inquèra garsou.
Ieu n’abio vint-o-dous ou presque ère rabuste,
Sabio tene una mira e mesura bien juste.
Om l’esquaire abio biste alinhat les jalous,
Despledzat la chadeno e manoubrat les ploumbs.



E à la fi nous dis :

Ount passou les vagouns l’aio un jour es passada...
Belèu s’in troubarò per dire : cò’s pas brai !
Z’o chaugut quauquis ons per trouca la valada
E se trauca toujour sans s’arresta jamai.
Lou ferre o remplaçat la terra qu’es partida
Pendent les cent milo ons que Truèire o rouzigat
Les rocs d’à Baragard din sa coursa rapida
Jusca la grondo mar quarque pau es anat.


0+0+0

.